Iedereen kent het wel: WhatsApp, de meest populaire applicatie voor de smartphone wereldwijd. Per dag worden er meer dan 100 miljard appjes heen en weer gestuurd. Sinds 2014 heeft Meta (voorheen Facebook) WhatsApp gekocht en is het nog populairder geworden. WhatsApp heeft nu meer dan 10,8 miljoen Nederlandse gebruikers. Niet heel gek gezien het feit dat iedereen weet hoe gemakkelijk en snel appen is. Alhoewel het erg lijkt op sms-services, gebruikt WhatsApp internet om berichten te verzenden. Dus de kosten voor het gebruik van WhatsApp zijn aanzienlijk lager en sinds 2014 is deze app zelfs gratis te gebruiken. WhatsApp is beschikbaar op alle platforms, of het nu Android, iOS of zelfs Windows is. Daarnaast maakt WhatsApp ook nog eens gebruik van end-to-end-encryptie, waardoor alleen de zender en ontvanger de inhoud van berichten kunnen lezen.
Het lijkt erop dat WhatsApp veel voordelen biedt en dat merken scholen ook. Even gauw de ouders appen of hun zoon/dochter nog dieetwensen of allergieën heeft. Of een collega appen met een vraag over een leerling. Toch is het advies van Privacy op School dat voor schooldoeleinden WhatsApp beter niet gebruikt kan worden. Wat is er dan eigenlijk mis met WhatsApp?
Ten eerste worden je persoonsgegevens ongevraagd gedeeld door WhatsApp met Meta (voorheen Facebook).
WhatsApp is een gratis, maar wel een commercieel platform. Hoe is Whatsapp zo winstgevend voor het moederbedrijf Meta? Bij het installeren van WhatsApp accepteer je de servicevoorwaarden van WhatsApp (die overigens nauwelijks iemand leest). Daarmee geef je WhatsApp toestemming om data te verzamelen en te delen. WhatsApp verzamelt ‘metadata’, bijvoorbeeld je mobiele telefoonnummer, telefoonnummers in het adresboek, je profielnaam, profielfoto en je statusbericht. De exacte inhoud van WhatsApp-berichten wordt niet gedeeld, maar metadata alleen is al veel waard. Meta gebruikt deze data voor eigen commerciële doeleinden, zoals gerichte advertentieverkoop. Bedrijven betalen Meta om hun advertenties aan de relevante doelgroep te koppelen wat eenvoudig is vanwege hun rijke hoeveelheid aan metadata. Dus je betaalt niet met geld, maar met je gegevens. WhatsApp brengt dus een ernstig risico voor de privacy van gebruikers met zich mee. Hier is meer over te lezen in het artikel van de NRC: ‘Wat wil WhatsApp van je weten?’
Bovendien is WhatsApp niet altijd transparant over haar dataverzameling. Vorig jaar is er bijvoorbeeld een klacht ingediend bij de Europese Commissie door o.a. de Consumentenbond vanwege de onduidelijkheid over het nieuwe privacybeleid van WhatsApp. Tevens krijgen gebruikers niet alle informatie die ze nodig hebben om weloverwogen keuzes te maken over hun datarechten. Terwijl in de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) duidelijk staat dat betrokkenen een informatierecht hebben over de verwerking van hun persoonsgegevens. In 2021 kreeg WhatsApp hiervoor een boete van 225 miljoen euro opgelegd.
Ten tweede is het niet mogelijk goede afspraken met WhatsApp te maken over het gebruik.
Scholen zijn verantwoordelijk voor het waarborgen en het naleven van de verplichte bepalingen uit de AVG. Hieronder valt ook de bescherming van de privacy van zowel hun leerlingen als medewerkers. WhatsApp is een gratis applicatie en scholen maken daarmee zelf de keuze om WhatsApp te gebruiken. Er kan alleen geen verplichte verwerkingsovereenkomst met WhatsApp worden afgesloten, aangezien zij zich als een externe partij gedragen die gegevens voor eigen doeleinden verwerkt. Indien een school toch de keuze maakt WhatsApp te gebruiken, zullen ze de servicevoorwaarden moeten accepteren. Die voorwaarden zijn te zien als een soort verwerkersovereenkomst, maar wel eentje waar er geen aanpassingen in mogelijk zijn. Daardoor kunnen er geen goede afspraken worden gemaakt over het gebruik en de privacybeveiliging van deze app. WhatsApp behoudt het recht om gegevens voor hun eigen doelen te gebruiken en te verkopen. Deze dataverzamelingen door derden zijn voor scholen zinloos en zeker niet gewenst.
Ten derde: Onjuiste/gevoelige gegevens worden gedeeld met (de verkeerde) betrokkenen vanwege vermenging van privé en werk.
Privé- en werkgerelateerde zaken lopen steeds meer door elkaar. WhatsApp wordt door velen gebruikt om zowel privé- als werkberichten te sturen. Daarmee is er een reële kans dat er gemakkelijk organisatie- of persoonsgegevens naar de verkeerde personen worden gestuurd. In het onderwijs hebben docenten vaak geen aparte werktelefoon, wat niet helpt om werk en privé gescheiden te houden. Een voorbeeld zijn foto’s via WhatsApp ontvangen die automatisch op de smartphone van een docent worden opgeslagen. Zo bestaat er een risico op vermenging met privé fotoverzamelingen en worden deze foto’s soms onbedoeld te lang op de privé-device van de medewerker bewaard. Deze vermenging vergroot de kans op datalekken en eveneens de hoeveelheid data die WhatsApp weer deelt met Meta.
Doordat WhatsApp steeds meer gebruikt wordt voor werkgerelateerde zaken, wordt WhatsApp ook meer aantrekkelijker voor phishing. Met phishing proberen criminelen gebruikers via professionele links naar valse websites te lokken en daarmee gegevens te stelen. De Fraudehelpdesk ontving in 2021 ongeveer zo’n 8000 meldingen over oplichting via WhatsApp. De kans dat er gegevens worden gedeeld met derden en niet alleen de betrokkenen is in de praktijk dus erg reëel.
Als laatste is alleen toestemming geen sterke basis voor veilige en betrouwbare communicatie.
Als leerlingen jonger dan 16 jaar zijn, dan moeten hun ouders of wettelijke vertegenwoordigers toestemming geven voor het gebruik van de WhatsApp. De school is verantwoordelijk voor betrouwbare communicatie en een veilige omgang met leerling gegevens. Het feit dat ouders toestemming geven voor het gebruik van WhatsApp en tegelijk het risico moeten accepteren dat het wel eens fout kan gaan, is geen goede basis is voor veilige en betrouwbare communicatie.
Daarnaast mogen ouders wel weigeren om toestemming te geven, maar die leerlingen moeten in ieder geval een alternatief aangeboden krijgen. Het is niet toegestaan die leerlingen uit te sluiten, omdat zij geen WhatsApp mogen gebruiken. Dit kan uiteindelijk voor extra werk zorgen, omdat er een alternatief moet worden bedacht. Het is in dit geval handiger een berichtenplatform te gebruiken waar de school wel een verwerkersovereenkomst mee heeft getekend. Dan is toestemming niet meer de enige basis voor veilige communicatie.
Advies
Gebruik WhatsApp niet voor schooldoeleinden (hoe gemakkelijk en snel het ook is), vanwege de bovengenoemde nadelen:
- Persoonsgegevens worden door WhatsApp ongevraagd gedeeld met Meta.
- Er kan geen wettelijke verplichte verwerkersovereenkomst worden afgesloten met WhatsApp.
- Aangezien werk en privé steeds meer door elkaar heen lopen, is de kans groot dat er (foutieve/gevoelige) gegevens worden gedeeld met (verkeerde) betrokkenen.
- Het feit dat ouders toestemming geven voor het gebruik van WhatsApp en tegelijk het risico moeten accepteren dat het wel eens fout kan gaan, is geen goede basis voor veilige en betrouwbare communicatie.
Zijn er alternatieven?
Het advies is geen WhatsApp te gebruiken voor schooldoeleinden, maar liever andere applicaties. Een alternatief is bij voorkeur om via de schoolaccounts en bestaande communicatiekanalen te communiceren. Vaak zijn er chat of berichtenfuncties mogelijk via de platforms die door school worden gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan Teams of andere applicaties van Google of Microsoft. Voor communicatie met ouders zou de school een aparte berichtenservice kunnen gebruiken, bijvoorbeeld Parro. Een andere opties voor medewerkers is Signal, deze applicaties zijn niet gericht op het commerciële aspect en delen gegevens niet aan derden. Het belangrijkste is dat het een applicatie is waar de school een verwerkersovereenkomst mee heeft afgesloten/kan afsluiten en dus niet een willekeurige gratis app.
Los van welke applicatie wordt gebruikt, blijft het altijd belangrijk om goede organisatorische afspraken met elkaar te maken over de veilige verwerking van persoonsgegevens.
Het allerbelangrijkste is namelijk het beschermen van privacy van iedereen op school.
