Stel je voor dat je kind naar een speeltuin in de buurt gaat om af te spreken met andere vriendjes en vriendinnetjes. De speeltuin is nieuw, je bent er als ouder nooit geweest, maar je hoort wel grappige verhalen over de speeltuin en je kinderen hebben lol. Dus ‘what’s the problem?’ zou je zeggen.
Wat je misschien niet weet is dat de speeltuin ook wordt bezocht door andere mensen die zich heel vriendelijk voordoen, maar eigenlijk stiekem je kind volgen. Ze leggen zonder toestemming van alles over je kind vast en je kind krijgt op basis hiervan ongevraagd informatie aangeboden. Dat voelt niet goed toch? Het is op zijn minst vreemd als je dit als ouder niet weet.
Oh ja, de speeltuin is eigenlijk alleen bedoeld voor kinderen van 13 jaar en ouder, maar je kunt als kind gewoon zeggen dat je 15 bent om binnen te komen. Ze geloven je toch wel, ook al ben je nog maar 8 jaar oud.
TikTok is een digitale speeltuin voor kinderen, waar ‘gratis’ video’s kunnen worden gedeeld met vriendjes of vriendinnetjes en – als je de app niet goed instelt – met de hele wereld. TikTok maakt het mogelijk om zelfgemaakte video’s te maken en te bewerken, te delen, te liken en video’s van anderen te volgen. Maar is het wel een veilige speeltuin voor kinderen? Het is hoog tijd dat ouders en leerkrachten zich meer in TikTok gaan verdiepen, óók (of juist) de ouders en leerkrachten die zelf ook TikTok gebruiken.
TikTok telt momenteel meer dan 1 miljard gebruikers wereldwijd. Volgens onderzoek van de Autoriteit Persoonsgegevens (“AP”) in 2019 maakt 20-25% van de Nederlandse kinderen in de leeftijd van 6-7 jaar gebruik van de App. In de leeftijdscategorie 8-9 jaar loopt dit op tot tussen de 40- 45% en in de leeftijdscategorie 10-12 jaar zelfs tot 55-65%.
Het aantal actieve TikTok-gebruikers in Nederland is in 2021 met 149% gestegen tot 1,7 miljoen. Het dagelijks gebruik is in de coronapandemie met 197% gestegen. Onder jongeren is het de Facebook aantallen al gepasseerd. Naar schatting gebruiken in Nederland ongeveer 700.000 kinderen jonger dan 13 jaar TikTok.
TikTok is in de eerste plaats een dienst om leuke video’s met elkaar te delen en hierop te reageren. Net zoals bij andere sociale media is het daarnaast helaas ook een platform waar kinderen makkelijk worden gepest, doordat ongewild video’s worden gedeeld. Met name kinderen moeten de gevaren van sociale media kennen en ook worden begeleid bij het gebruik hiervan.
Wat maakt TikTok dan anders dan andere sociale media?
In de eerste plaats is TikTok anders dan andere sociale media omdat zeer veel kinderen gebruik maken van deze dienst. Dit maakt het ook zo aantrekkelijk voor adverteerders. Er is echter te weinig toezicht op de geschiktheid van content voor kinderen. Kinderen worden daardoor geconfronteerd met beelden die ze eigenlijk niet of alleen met volwassenen zouden moeten bekijken. In Italië is de dienst al geblokkeerd nadat een 10-jarig meisje is omgekomen bij een zogenaamde ‘challenge’, waarbij je zo lang mogelijk je eigen keel moest dichtknijpen.
Naast het enorme aantal kinderen dat TikTok aan zich weet te binden is het bedrijf achter TikTok (ByteDance) – dat overigens in Chinese (overheids)handen is – extreem goed in profileren, oftewel het geautomatiseerd evalueren van persoonsgegevens, waardoor TikTok analyses of voorspellingen kan doen om:
- Gebruikers aan te zetten om zoveel mogelijk gebruik te maken van TikTok;
- Het aanbod aan video’s te personaliseren; en
- Gerichte advertenties aan te bieden.
Met name bij kinderen is profileren niet zonder risico, omdat kinderen nog niet goed kunnen inschatten wat ze wel en niet moeten delen en makkelijk beïnvloedbaar zijn. TikTok toont ook nog eens advertenties aan kinderen zonder dat (voldoende) duidelijk is dat het reclame betreft.
Informatie over kinderen wordt door TikTok verhandeld en doorgegeven, ook aan landen buiten de EU (waaronder China). Volgens de AP informeert TikTok kinderen en volwassenen hier onvoldoende over. In juli 2021 legde de AP TikTok daarom een boete van € 750.000 op wegens een schending van de informatieverplichtingen uit de AVG, de Europese privacywet. De AP oordeelde dat de gebruikers van TikTok, met name kinderen, geen begrijpelijke informatie ontvingen, omdat de informatie tot juni 2020 alleen in de Engelse taal beschikbaar was.
Voor kinderen onder de 16 jaar geldt trouwens ook dat de ouders toestemming moeten geven voor het gebruiken van de app. TikTok vraagt dit niet en dat is in strijd met de AVG. Dat geldt ook voor het gebruik van zogenaamde ‘tracking cookies’. Dit zijn kleine bestandjes die TikTok op je smartphone plaatst, waardoor TikTok kan volgen wat jij doet op de app, maar ook je smartphone. Er worden dus veel meer gegevens verzameld dan nodig is voor het gebruik van de dienst (zie onder).
Daarom wordt er ook door andere autoriteiten binnen de EU ook (vervolg)onderzoek gedaan naar TikTok. Inmiddels hebben ook de Consumentenbond en Stichting Massaschade & Consument rechtszaken aangespannen tegen TikTok.
TikTok doet wel alsof de app gratis is, maar je betaalt dus met privégegevens. In dit geval de gegevens van héél veel kinderen. Het is daarom de hoogste tijd dat ouders en leerkrachten positie gaan innemen over het gebruik van TikTok. Waarom zou je TikTok nog blijven gebruiken als de veiligheid van kinderen niet kan worden gegarandeerd?
Gegevens die TikTok verzamelt van kinderen:
- Geboortedatum
- E-mailadres
- Telefoonnummer
- Profielfoto en/of video
- Locatiegegevens van het toestel dat je kind gebruikt
- Biografische gegevens, zelfs wanneer het profiel op privé staat
- Informatie over seksuele oriëntatie en religieuze overtuiging
- Foto’s, video’s, voicemails die je kind uploadt
- Advertenties en video’s die worden bekeken
- De ‘likes’ van content worden bijgehouden
- Vragenlijsten, spelletjes, enz. waaraan je kind meedoet
- Browsegeschiedenis