Niels Joosten, IBP-adviseur/FG bij Privacy op School over zijn ervaring met de AVG in het onderwijs.
In dit bericht wil ik ingaan op een fenomeen dat ik tegenkom in mijn dagelijkse werk als privacy officer van Privacy op School. Het gaat om het verschijnsel dat mensen besluiten om vergaande en ingrijpende maatregelen te nemen om een bepaald risico weg te nemen. De maatregelen die zij willen nemen hebben een beperkt effect, maar grote onbedoelde bijwerkingen. Een van die mogelijke bijwerking is een vergaande inbreuk op de privacy van kinderen of jongeren.
Voorbeelden uit de praktijk
Ik noem hier twee verschillende praktijkvoorbeelden: Op een school was er sprake van structurele vernielingen in een toiletruimte. Om dit te voorkomen werd het voorstel gedaan om geheime camera’s in de toiletruimte te plaatsen. De camera’s waren bedoeld om de daders op heterdaad te kunnen betrappen.
De tweede situatie gaat over een ouder die zich zorgen maakte over de wijze waarop haar kind benaderd werd in de klas. De informatie van de leerkracht of van haar kind was voor haar niet voldoende. Om te weten wat er speelde in de klas had de ouder een spyware-app op de telefoon van haar kind geïnstalleerd. Door de app overdag op school te activeren, kon de ouder via geluidsopnames live meeluisteren wat er tijdens de les gezegd werd
In beide gevallen gaat het om iemand die een reële zorg heeft, namelijk structurele vernielingen en het vermoeden van pesten of een vervelende benadering van haar kind.
Om dit te voorkomen worden maatregelen genomen die erg ver gaan en waarbij de nadelige gevolgen op andere terreinen uit het oog worden verloren. Het is een fenomeen dat we allemaal waarschijnlijk wel kennen. We zien het bijvoorbeeld bij bestuurders die te maken krijgen met een groot veiligheidsrisico of een ernstig incident. Zij schieten in de zogenaamde risico-regelreflex: een reflex waarin zij alle mogelijke risico’s willen beperken door disproportionele maatregelen te nemen die nauwelijks effect hebben op het risico maar wel behoorlijk ingrijpend en kostbaar zijn.
Proportionaliteit en subsidiariteit
Bij de risico-regelreflex gaat het vaak over de vraag of de ‘kosten’ van de maatregelen die worden genomen wel in verhouding staan tot de ‘baten.’ Aangezien dit over geld gaat kun je een kosten-baten analyse maken. Bij privacy werkt dat net even anders.
Als het gaat om de bescherming van privacy is proportionaliteit een belangrijk begrip.
Het betreft de afweging of het belang dat wordt gediend met de genomen maatregelen, bijvoorbeeld het tegengaan van vernielingen, in verhouding staat tot de inbreuk op de privacy. Gekoppeld aan deze vraag naar proportionaliteit is de vraag naar subsidiariteit: zijn wellicht andere, mindere ingrijpende maatregelen mogelijk om hetzelfde doel te bereiken.
Om de vraag met betrekking tot proportionaliteit en subsidiariteit goed te kunnen beantwoorden is het nodig om wat afstand te nemen tot de belangen die spelen. Dat is lastig voor de direct betrokkenen die kosten wat het kost een incident of een herhaling van het incident willen voorkomen.
Hoe ermee om te gaan?
Allereerst is het belangrijk om de zorgen serieus te nemen. De ouder die de spyware installeerde had kennelijk behoefte aan informatie die zij op een andere manier niet dacht te kunnen krijgen. Ons advies was om eerst het gesprek aan te gaan waarbij de ouder de ruimte kreeg om haar zorgen te uiten en gezamenlijk te zoeken naar mogelijkheden om de gewenste informatie te verkrijgen van de docent, zonder gebruik te maken van middelen zoals spyware. Als privacy officer kun je daarbij een faciliterende rol nemen, zowel in het gesprek alsook met het verschaffen van duidelijkheid van wat wel en niet kan op basis van de AVG.
Ook bij de vernielingen in de toiletruimte is het van belang om in te gaan op de overwegingen en emoties die geleid hebben tot het voorstel om van camera’s gebruik te gaan maken. Daarbij heb ik aangegeven, aan de hand van de AVG, waarom de voorgestelde oplossing niet haalbaar was. Met deze kennis heeft de persoon een kader om een meer passende oplossing te bedenken.
In beide gevallen zag ik het als mijn taak om enerzijds de zorgen serieus te nemen en tegelijkertijd duidelijk te maken wat er binnen de kaders van de AVG wel of niet mogelijk is. Het erkennen en bespreken van de zorgen biedt een goede basis om tot een passende oplossing te kunnen komen. Maatwerk is hierin van belang: elke situatie heeft onderliggende zorgen die vaak vragen om een eigen benadering.
Reageren
Hoe pakken jullie als privacy professional soortgelijke situaties aan en hoe krijgen jullie mensen mee in het denkproces? Ik hoor het graag via niels@privacyopschool.nl
Zie hoe Privacy op school uw bestuur kan helpen met onze bewustwordingscampagnes.
